Ο λαϊκός ζωγράφος Θεόφιλος

Ο λαϊκός μας ζωγράφος Θεόφιλος Γ. Χατζημιχαήλ, αποκαλύφθηκε στους τριάντα πρωτοετείς φοιτητές της νεοΐδρυτης Έδρας Νεοελληνικών στο πανεπιστήμιο Μελβούρνης, το Μάρτιο του 1974, από τον πρώτο καθηγητή τους Στάθη Γκώντλετ (Gauntlett). Ήταν τότε που όλοι μας ακούγαμε για πρώτη φορά το όνομα του ζωγράφου –που έμεινε γνωστός με το μικρό του όνομα, Θεόφιλος. και η φήμη του έφτασε μέχρι την Αυστραλία, σαράντα χρόνια μετά το θάνατό του.

Ήταν όντως μια σημαντική και πολύ ευχάριστη αποκάλυψη και ευελπιστώ πως όλοι οι τότε συμφοιτητές μου την ίδια ειλικρινή εξομολόγηση θα έκαναν σήμερα, σαράντα σχεδόν χρόνια μεταγενέστερα. Ο πανεπιστημιακός μας καθηγητής Γκώντλετ, μιλούσε με ενθουσιασμό και με πολλή εκτίμηση για τον Θεόφιλο και μας αποκάλυψε το λαϊκό ζωγράφο με όλα τα χρώματά του. Υποθέτω ότι και σήμερα υπάρχουν ίσως μερικοί αναγνώστες της στήλης που ακούν το όνομά του για πρώτη φορά. Η πολύ σύντομη –λακωνική θα έλεγα– αναφορά στο Θεόφιλο γράφεται ως ένα τιμητικό μνημόσυνο για την προσφορά του στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία μας. 

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ 

Ο Θεόφιλος γεννήθηκε στο χωριό Βαρειά Λέσβου γύρω στο 1870 και πέθανε στις 24 Μαρτίου 1934. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης και η μητέρα του κόρη αγιογράφου. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και τις βασικές της γνώσεις τα απέκτησε δίπλα στον παππού του. Στα 18 του χρόνια εργάστηκε ως θυροφύλακας στη Σμύρνη.

Μετά από μερικά χρόνια εγκαταστάθηκε στο Βόλο και από ευκαιριακές εργασίες του σώζονται τοιχογραφίες του που ζωγράφισε ο ίδιος. Εδώ ένας κτηματίας, ο Γιάννης Κοντός, στάθηκε προστάτης του και γι’ αυτόν ο Θεόφιλος ζωγράφισε την οικία του και αυτή σήμερα είναι το Μουσείο Θεόφιλου.

Εκτός από τη ζωγραφική, ο Θεόφιλος συμμετείχε στη διοργάνωση λαϊκών θεατρικών παραστάσεων στις εθνικές εορτές και πρωταγωνιστούσε ντυμένος πάντα ως Μεγαλέξανδρος ή ήρωας της Ελληνικής Επανάστασης, ντυμένος πάντα με φουστανέλα.

Το 1927 επέστρεψε στη Μυτιλήνη και παρά τα πειράγματα και τις κοροϊδίες του κόσμου, συνεχίζει να κάνει τοιχογραφίες σε διάφορα χωριά για «ένα πιάτο φαγητό και λίγο κρασί».

Εδώ γνώρισε το Στρατή Ελευθεριάδη και σε αυτόν οφείλεται η αναγνώριση και η αξία των έργων του Θεόφιλου. 

Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΟΥ 

Πρώτος ο ζωγράφος Γιώργος Γουναρόπουλος, μίλησε με ενθουσιασμό για το έργο του Θεόφιλου στο Στρατή Ελευθεριάδη, ο οποίος καταγόταν από τη Μυτιλήνη, αλλά ζούσε στο Παρίσι με το γαλλοποιημένο του όνομα Τεριάν, και ήταν γνωστός τεχνοκριτικός στη Γαλλία. Αυτός είναι που έκανε γνωστό τον Θεόφιλο στην Ελλάδα και τον κόσμο.

Ο Τεριάν του αγοράζει ό,τι χρειάζεται ένας ζωγράφος: πινέλα, χρώματα, πανιά, και ανέθεσε στον πατέρα του ό,τι έργα ζωγράφιζε ο Θεόφιλος να του τα στέλνει στο Παρίσι. Παρατηρείται αμέσως μια στροφή της θεματολογίας του και τα ηρωικά θέματα γίνονται τώρα τα πιο καθημερινά, τα της ζωής, πιο σύγχρονα. Δυστυχώς, όμως, μόλις άρχισε για λίγο να του χαμογελά η τύχη, η ίδια τον πήρε κοντά της το 1934.

Το 1935 η εφημερίδα «Αθηναϊκά Νέα» δημοσιεύει συνέντευξη του Τεριάν στην οποία τον χαρακτηρίζει «μεγάλο Έλληνα ζωγράφο». Τον επόμενο χρόνο οργανώθηκε έκθεση στο Παρίσι. Οι ξένοι κριτικοί επαινούν το έργο του και ονομάζουν τον Θεόφιλο «ζωγράφο γεννημένο από το ελληνικό τοπίο». Ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Γιώργος Σεφέρης εκφράζονται με θαυμασμό για την τέχνη του.

Τον Ιούνιο του 1961 γίνεται μια μεγάλη αναδρομική έκθεση του Θεόφιλου στο Λούβρο.

Τέλος, πολλά χρόνια μετά το θάνατό του, ο Θεόφιλος ανακηρύσσεται επισήμως ως ο μόνος καλλιτέχνης ολόκληρο το έργο του οποίου θεωρείται «εθνική πολιτιστική κληρονομιά» για όλους τους Έλληνες 

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ 

Ο Θεόφιλος είναι ο άνθρωπος που μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ο «Ελληνικός» με το καβαφικό πνεύμα. Ο κόσμος τον κορόιδευε επειδή ήταν αριστερόχειρας και του άρεσε να φορά την παραδοσιακή φουστανέλα. Αυτός, όμως, ζωγράφιζε σε καφενεία, ταβέρνες, χάνια, σε χωριά, εκκλησίες, σπίτια, ελαιοτριβεία, φούρνους, μύλους, προσφυγικούς καταυλισμούς και παντού όπου γινόταν δεκτός.

Δυστυχώς, πάρα πολλά έργα του έχουν χαθεί σε σεισμούς, πυρκαγιές, κατεδαφίσεις, αλλά και από αμέλεια. Αυτός, όμως, στόλιζε την πατρίδα του με την τέχνη του που ήταν πηγαία.

Αναγνωρίζεται η τέχνη του πολύ μετά το θάνατό του. Ονομάστηκε «ο Παπαδιαμάντης της ζωγραφικής». Άλλοι τον ταύτισαν με τον Μακρυγιάννη και σήμερα θεωρείται ένας από  τους πιο σημαντικούς Έλληνες ζωγράφους.

Το σημερινό μου δοκίμιο ας θεωρηθεί ως ένα μικρό και σεμνό αφιέρωμα σε έναν άξιο Έλληνα της σύγχρονης τέχνης. 

ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ 

Ευχαριστώ από καρδιάς τον τακτικό αναγνώστη της στήλης, Δημήτριο Χ. Δελήβεη, από το Stirling της ACT, που ευγενέστατα συνέστησε ένα σύντομο αφιέρωμα στο Θεόφιλο, τον περίφημο σήμερα ζωγράφο μας.

2013: Eτος
Κ. Π. Καβάφη

Το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδας ανακήρυξε το 2013 «Έτος Κ. Π. Καβάφη». Αυτό το χρόνο συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή και αποφασίστηκε επισήμως να τιμηθεί ένας όντως μεγάλος μας Έλληνας ποιητής, ο οποίος εκφράζει επάξια και την παγκόσμια ελληνική διασπορά.
           

Η τιμή και ο εορτασμός συνδέονται άμεσα με την ελληνική εκπαίδευση και το σύγχρονο πολιτισμό μας, μιας και ο Καβάφης θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους σημερινούς ποιητές της Ελλάδας και όλη η ποίησή του είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο. Έτσι το Έτος Καβάφη αποκτά μία οικουμενική διάσταση αφού το έργο του ποιητή μελετιέται παγκοσμίως και είναι μεταφρασμένο σε πάρα πολλές γλώσσες, και ειδικότερα στις κυριότερες του κόσμου. 

ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ  

Ο Κ. Π. Καβάφης γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1863, εξ ου και ο επιθετικός προσδιορισμός του ο Αλεξανδρινός. Έζησε στην τότε ακμάζουσα ελληνική κοινότητα το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Η πόλη του αυτή με τις τόσες ιστορικές μνήμες έγινε το αναπόσπαστο μέρος της θεματικής της ποίησής του.

Μετά το θάνατο του πατέρα του (1870) έζησε μερικά χρόνια στην Αγγλία όπου έμαθε την Αγγλική και μετά στην Κωνσταντινούπολη, μιας και ήταν φαναριώτικης καταγωγής. Εδώ η οικογένειά του απέκτησε το όνομα Καβάφης, εξελληνισμένο, που σημαίνει κατασκευαστής ή επαγγελματίας έμπορος υποδημάτων. Επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια το 1885, βρίσκει μία μόνιμη δουλειά σε δημόσια υπηρεσία και γράφει ποιήματα. Το 1933 πέθανε από καρκίνο του λάρυγγα. 

ΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ 

Ο ίδιος ο ποιητής λέει ότι έγραψε 154 ποιήματα. Τα πρώτα του είναι: «Τείχη» 1896, και το τελευταίο του «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας» το 1933. Ξεχωρίζουν: «Τα κεριά» 1899, «Θερμοπύλες», «Η πόλις», «Το πρώτο σκαλί», «Περιμένοντας τους Βαρβάρους», πολύ ώριμο είναι το ποίημα για την ελληνική διασπορά: «Ποσειδωνιάται» 1906. Ακολουθούν: «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» και φυσικά το πασίγνωστο: «Ιθάκη», το οποίο απαγγέλθηκε και στην κηδεία της Τζάκη Κένεντι-Ωνάση. 

ΜΙΑ ΠΟΛΥ ΣΥΝΤΟΜΗ ΚΡΙΤΙΚΗ 

Σε όλα τα ποιήματα του Καβάφη –άσχετα με το θέμα τους– διακρίνει κανείς μία αξιοπρεπή στάση ζωής. Διακρίνεται για τη λακωνική λιτότητα ύφους και όλα τους έχουν μία ιστορική και φιλοσοφική αξία.

Παρατηρείται σε όλα ένας εύλογος ενθουσιασμός που προέρχεται από μία διανοητική συγκίνηση που έχει μία ορθή έκφραση. Ο λόγος του έχει μία ελαφρά ειρωνεία με την οποία παράγει ποιότητα γιατί υπάρχει όντως μία αξιοπρόσεκτη ποιητική συγκίνηση.

Τα ποιήματα του Καβάφη παρουσιάζονται συνήθως ως πεζός λόγος και η έκφραση με πολύ λίγα επίθετα, γίνεται ένας γεμάτος ποιητικός λόγος. Η γλώσσα του είναι ιδιότυπη, καθαρεύουσα και δημοτική μαζί με πάμπολλους πανελλήνιους, αλλά και αλεξανδρινούς ιδιωματισμούς.

 ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

 Τα ποιήματά του ο Καβάφης τα τύπωνε πρώτα σε φυλλάδια, αργότερα σε τεύχη και, τέλος, έφτιαχνε χειροποίητες συλλογές τις οποίες δώριζε σε φίλους του και καλλιεργημένους θαυμαστές του. Ο ίδιος ο ποιητής διέκρινε τα ποιήματά του σε φιλοσοφικά, τα περισσότερα σε ιστορικά και, τέλος, μερικά σε ηδονικά ή αισθησιακά. Μετά το θάνατό του έχουμε μία συνολική παρουσίαση των έργων του.

Ο Γιώργος Σεφέρης το 1946 τοποθέτησε τον Καβάφη δίπλα στον T.S. Eliot και παρατήρησε την ανανεωτική συμβολή στο μοντερνισμό. Ο δε κριτικός, Γ. Π. Σαββίδης, τον ονόμασε περιφερειακό ποιητή του Απόδημου Ελληνισμού ο οποίος «έγινε βαθμιαία ο κεντρικός ποιητής του Μείζονος Ελληνισμού». Στον αγγλόφωνο κόσμο έχει μία ιδιαίτερη εκτίμηση και αυτό φαίνεται από τις συχνές κριτικές που δημοσιεύονται και από τις αλλεπάλληλες εκδόσεις των ποιημάτων του. 

ΠΩΣ ΘΑ ΤΟΝ ΤΙΜΗΣΟΥΜΕ ΣΤΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑ;

 Η μεγαλύτερη τιμή που θα μπορούσαμε να του κάνουμε είναι να γίνει γνωστή η ποιητική προσφορά του σε ΚΑΘΕ ΑΠΟΔΗΜΟ. Να εκτιμηθεί το έργο του και να μην μείνει κανείς στη ΔΙΑΣΠΟΡΑ που να μην έχει διαβάσει και κατανοήσει τουλάχιστον 5 ή 6 ποιήματά του. Τα σχολεία μας, οι σύλλογοι και αδελφότητες να οργανώσουν εκλαϊκευμένες εκδηλώσεις. Το ραδιόφωνο της SBS να αφιερώσει απλές και επεξηγηματικές εκπομπές. Τέλος να τον κάνουμε γνωστό –για την αξία του– στο αυστραλιανό κοινό.

 «ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑΤΑΙ» 

Ως μία πρώτη τιμή στο Έτος Καβάφη εδώ στην Αυστραλία, δημοσιεύεται παρακάτω το ποίημά του «Ποσειδωνιάται», που το περιεχόμενό του το ζούμε κι εμείς εδώ στη Μελβούρνη το έτος 2013, και ευελπιστούμε ότι το μήνυμά του θα μάς γίνει έναυσμα για να μην «τελειώνουν οι γιορτές μας μελαγχολικά». 

ΠΟΣΕΙΔΩΝΙΑΤΑΙ 

Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται

εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι

με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.

Το μόνο που τους έμενε προγονικό

ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,

με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.

Κ' είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής

τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,

και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,

που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.

Και πάντα μελαγχολικά τελείων' η γιορτή τους.

Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες-

Ιταλιώται έναν καιρό κι' αυτοί·

και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,

να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά

βγαλμένοι -ω συμφορά!- απ' τον ελληνισμό.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

 

Πολιτισμική Μοιχεία

Το άσυλο του ασύλου

Ελληνικό ή «Φοινικικό» το αλφάβητό μας;

Ας μεταφράσουμε!

Το « αυσελληνιδικ» είναι το  “ ausgreeknet”   Ο ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ Ο «Τιτανικός» έγινε «Titanic»  Η γλώσσα είναι το φως που καίει

Αλιείς Μαργαριταριών ! «Ελληνομάθεια»; ΜΙα συνοπτικΗ εικΟνα της ΦιλοσοφΙας H γεμάτη μας ζωή

Μελβούρνη η πιο βιώσιμη πόλη στον κόσμο  Ο ΓΛΩΣΣΙΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ …Και ο χριστιανός έγινε κρετίνος!