Τα Αρχαία Ελληνικά δεν είναι νεκρή γλώσσα   Σε πρόσφατη συζήτηση στην Βουλή της Ελλάδας για τη νέα δομή του Λυκείου, η Μαρία Ρεπούση, βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, χαρακτήρισε τα Αρχαία Ελληνικά, καθώς και τα Λατινικά, ως νεκρές γλώσσες. Μετά από τις έντονες αντιδράσεις πανεπιστημιακών, ανθρώπων των γραμμάτων, καθώς και πολιτικών, η κ. Ρεπούση, για να δικαιολογήσει τη χρήση του όρου «νεκρή γλώσσα», υπέπεσε σε δεύτερο ατόπημα, λέγοντας πως τα λεξικά χαρακτηρίζουν ως «νεκρές» τις γλώσσες που έπαψαν να μιλιούνται. Λέγω δεύτερο ατόπημα, γιατί τα Αρχαία Ελληνικά δεν εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία, για τον απλό λόγο ότι μπορεί να μην ομιλούνται σήμερα στην αρχική τους μορφή, όμως η νεοελληνική αποτελεί συνέχεια των Αρχαίων Ελληνικών, τα οποία με την πάροδο του χρόνου υπέστησαν διαδοχικά αλλαγές στη δομή τους κατά την ελληνιστική περίοδο, την βυζαντινή περίοδο και στα νεότερα χρόνια μετά τη δημιουργία του σύγχρονου ελληνικού κράτους, και τελικά όταν η καθαρεύουσα αντικαταστάθηκε από τη δημοτική, γνωστή σήμερα ως νεοελληνική γλώσσα. Νεκρές είναι οι γλώσσες που έπαψαν να υπάρχουν σε οποιαδήποτε μορφή, με άλλα λόγια έχουν γίνει γλωσσικά απολιθώματα. Τα Αρχαία Ελληνικά, όπως κάθε ζων οργανισμός, έχουν σταδιακά πάρει νέες μορφές, χωρίς όμως να έχουν χάσει την αρχική τους υπόσταση. Εξάλλου δεν μπορούσε να γίνει και διαφορετικά, αφού μιλάμε για μια συνεχή περίοδο 3000 χιλιάδων χρόνων, φαινόμενο σπάνιο στη γλωσσολογική ιστορία του ανθρώπινου γένους. Εκείνο που δεν μας επιτρέπεται να παραγνωρίζουμε είναι το γεγονός ότι περίπου το 80% του λεξιλογίου της νέας ελληνικής προέρχεται από τα Αρχαία Ελληνικά, ενώ πολλές φράσεις και λαϊκές παροιμίες διατηρούνται αναλλοίωτες στο πέρασμα των χιλιετιών. Επιπρόσθετα, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι σύγχρονες επιστήμες όπως η Ιατρική, η Φυσική, η Αστρονομία, η Νομική, τα Μαθηματικά, η Πληροφορική, κ.ά., αντλούν ένα μεγάλο ποσοστό των όρων τους από τα Αρχαία Ελληνικά. Παράλληλα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες προέρχονται κατά κύριο λόγο από τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά. Σύμφωνα με το βιβλίο του Αριστείδη Ε. Κωνσταντινίδη «Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα», Θεσσαλονίκη 1991, όταν στον αριθμό των αγγλικών λέξεων που περιέχει το αγγλικό λεξικό Webster International προστεθεί και η επιστημονική ορολογία, τα λήμματα (λέξεις και όροι) που έχουν τη ρίζα τους στα Αρχαία Ελληνικά αποτελούν το 26% του συνόλου του των λέξεων και των επιστημονικών όρων. Σημειωτέον ότι στο 26% δεν περιλαμβάνονται αγγλικές σύνθετες λέξεις των οποίων το πρώτο ή το δεύτερο συνθετικό προέρχεται από τα Αρχαία Ελληνικά. Για παράδειγμα, σύνθετες λέξεις, όπως η λέξη “antibody”, η οποία έχει δημιουργηθεί από την ελληνική πρόθεση «αντί» και την αγγλική λέξη “body” δεν περιλαμβάνονται στο 26%. Ανέφερα τα παραπάνω για να τονίσω μια άλλη διάσταση των Αρχαίων Ελληνικών, την οποία συχνά παραβλέπουμε. Εννοώ ότι, για τους μαθητές στην Ελλάδα που διδάσκονται την αγγλική γλώσσα, η γνώση των Αρχαίων Ελληνικών τους δίνει αμέσως το κλειδί για την κατανόηση του ενός τέταρτου της αγγλικής γλώσσας, ιδιαίτερα για τους νέους που μελλοντικά θα εξειδικευθούν σε κάποια επιστήμη.   Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ   Ο Καθηγητής Γιώργος Καναράκης, στον Επίλογο του βιβλίου του «Διαγλωσσικές επιδράσεις στην αγγλική και η συμβολή της ελληνικής γλώσσας», Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2008, συνοψίζει ως ακολούθως τα πορίσματα της έρευνάς του για την διαχρονική επίδραση της ελληνικής γλώσσας επί της αγγλικής: «Από την παραπάνω εξέταση φαίνεται καθαρά ο θεμελιώδης ρόλος τον οποίον έχει παίξει η ελληνική γλώσσα με τη λεκτική της πλαστικότητα, την εννοιολογική της ακρίβεια και την πολυδιάστατη πολιτισμική της φόρτιση στη διαχρονική διάπλαση και τον εμπλουτισμό της Αγγλικής, τόσο στην Αγγλική του Παλαιού Κόσμου, δηλαδή τη Βρετανική Αγγλική, όσο και σε Αγγλικές του νεότερου κόσμου, όπως, λ.χ. στην Αμερικανική των ΗΠΑ και στην Αυστραλιανή Αγγλική. Η επίδραση της Ελληνικής στη διάπλαση της Αγγλικής διαμέσου των αιώνων έχει υποτιμηθεί, και μολονότι είναι μικρότερων διαστάσεων στην καθομιλουμένη Αγγλική απ’ ότι στο λόγο των μορφωμένων αγγλόγλωσσων, καθώς και στη γλώσσα της επιστήμης, δεν υπάρχει αμφιβολία πως η ελληνική γλώσσα αποτελεί εξαιρετικής σπουδαιότητας στοιχείο της Αγγλικής. Έχει ήδη καταδείξει πως προσφέρει ένα άριστο εύπλαστο υλικό για το σχηματισμό νέων αγγλικών λέξεων. Ένας μικρός αριθμός ελληνικών λεξικών δομών μπορεί να δημιουργήσει ένα εντυπωσιακά μεγάλο σύνολο μεταλλαγών, ενώ η γνώση μερικών εκατοντάδων ελληνικών λέξεων (ιδιαίτερα σύνθετων) μπορεί να δώσει το ερμηνευτικό κλειδί σε χιλιάδες αγγλικές λέξεις. Αλλά η ανεκτίμητη προσφορά της Ελληνικής διαφαίνεται ακόμη και από ιστορικής πλευράς, εάν σκεφτεί κανείς πως η οφειλή της Αγγλικής δεν περιορίζεται μόνο στην Αρχαία Ελληνική αλλά επεκτείνεται και στη συνέχειά της, τη Βυζαντινή και τη σύγχρονη Ελληνική. Πρόκειται για ένα ευρείας κλίμακας δανειοληπτικό κέρδος που έχει τις αρχές του στο μακρινό παρελθόν της ελληνικής γλώσσας και συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Τέλος, ένα εξίσου αξιοπρόσεκτο γεγονός είναι πως ένας σημαντικός αριθμός των δανείων αυτών (αυτούσιων ελληνικών και ελληνογενών, άμεσων και έμμεσων), αφενός έχουν γίνει κτήμα της Παγκόσμιας Αγγλικής και των σε ποικίλες χώρες εθνικών ή επίσημων παραλλαγών της, πράγμα που επίσης καταδεικνύει την συνεχή διάδοση της Ελληνικής σε πολλά μακρινά μέρη του κόσμου όπου απλώθηκε η αγγλική, αφετέρου αποτελούν μέρος τόσο του κοινού ευρωπαϊκού λεξιλογίου όσο και αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κοινό οικουμενικό λεξιλόγιο». Επέμεινα στην επίδραση που η ελληνική γλώσσα, στην διαχρονική της πορεία, είχε στην Αγγλική, η οποία αναγνωρίζεται ως lingua franca*, γιατί αυτή της η διάσταση δεν τονίστηκε στη συζήτηση που προέκυψε από την άποψη της Μαρίας Ρεπούση πως τα Αρχαία Ελληνικά είναι «νεκρή γλώσσα».   ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ Η ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ   Η Μαρία Ρεπούση θα συνέβαλε σε μια θετική συζήτηση για τη θέση που πρέπει να έχουν τα Αρχαία Ελληνικά στην Μέση Εκπαίδευση στην Ελλάδα, αν εισηγούταν τη διδασκαλία κάποιων κειμένων στο πρότυπό τους, και κάποιων από μετάφραση. Αυτό που εννοώ είναι πως, εκ των πραγμάτων, ένας μικρός αριθμός έργων της αρχαίας ελληνικής γραμματείας διδάσκεται στο πρότυπο, λόγω των δυσκολιών της γραμματικής και της σύνταξης, περιορίζοντας έτσι τα οφέλη που απορρέουν από την πληρέστερη εξοικείωση με το πολιτισμικό, φιλοσοφικό, ηθικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενό τους. Με άλλα λόγια, με τη χρήση μεταφράσεων, παράλληλα με τη γλωσσική διδασκαλία, οι μαθητές θα έχουν πληρέστερη πρόσβαση στα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής διανόησης και λογοτεχνίας, τα οποία αποτελούν το υπόβαθρο του δυτικού πολιτισμού. Δεδομένου ότι η αρχαία ελληνική γραμματεία αποτελεί μέρος της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, η παράλληλη γλωσσική και πραγματολογική διδασκαλία της θα συνέτεινε στην ενίσχυση της πνευματικής συγκρότησης των νέων, και ως εκ τούτου στην πληρέστερη συνειδητοποίηση της διαχρονικότητας, και οικουμενικότητας, του ελληνικού πνεύματος. Τα οφέλη για τους νέους, και κατ’ επέκταση για το έθνος, θα είναι τεράστια, όταν στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση επιτευχθεί μια ισορροπία στο χώρο των κλασικών σπουδών που αφενός θα καθιστά εφικτή την γλωσσική κατάρτιση των μαθητών και αφετέρου θα συμβάλλει στη διεύρυνση του γνωσιολογικού τους υπόβαθρου. Γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε την σοφή ρήση του Κλεόβουλου: «Μέτρον άριστον». Δεδομένου ότι από τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά δημιουργήθηκαν οι περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες, και τα έργα που γράφτηκαν σε αυτές τις δύο γλώσσες αποτελούν το υπόβαθρο του Δυτικού πολιτισμού, και καθώς η τεχνολογία συνεχίζει να αντλεί την ορολογία της από τις δύο αυτές γλώσσες, κατά τη γνώμη μου αποτελεί ατόπημα ο χαρακτηρισμός των δύο αυτών γλωσσών ως «νεκρές γλώσσες». Στην περίπτωση των Αρχαίων Ελληνικών δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αποτελούν τον ομφάλιο λώρο που μας ενώνει με τις πολιτισμικές μας ρίζες, και πως η μελέτη τους συμβάλλει στην εις βάθος γνώση της μητρικής μας γλώσσας.   Σημείωση *Lingua franca. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται σε ευρεία κλίμακα μεταξύ ανθρώπων, η μητρική γλώσσα των οποίων είναι διαφορετική.   Κυριάκος Αμανατίδης, Bachelor of Arts, Bachelor of Letters